Instrukcja obsługi programu komputerowego "Sibelius"

Niniejsza instrukcja została napisana w oparciu o pierwszą wersję Sibeliusa. Wiele czynnośći wykonuje się jednak bardzo podobnie w Sibeliusie 2. W niektórych wypadkach różnice pomiędzy pierwszą a drugą wersją Sibeliusa zostały opisane w Instrukcji. Gdybyś jednak nie znalazł na tej stronie odpowiedzi na swoje pytania dotyczące obsługi Sibeliusa 2, poszukaj ich w FAQ, lub napisz na forum.

Wstęp

Program komputerowy SIBELIUS umożliwia zapis i wydruk tekstu nutowego. Posiada bardzo duże możliwości edycyjne oraz pozwala na tworzenie różnego rodzaju partytur. Niniejsza instrukcja obsługi skierowana jest do nauczycieli i uczniów szkół muzycznych, do osób które poszukują efektywnego narzędzia do tworzenia profesjonalnych wydruków nutowych oraz do wszystkich, którzy zainteresowani są możliwościami tego programu. Będzie ona w równym stopniu przydatna dla osób, które korzystają z nowej jak i starszej wersji programu. Bezpłatny program demonstracyjny wersji 2.1. można pobrać ze strony www.sibelius.com/cgi-bin/download/get.pl

Spis treści

Instalacja programu

Wersja 1.1. Programu instaluje się i pracuje bez problemów w środowiskach Windows 98 i Millenium. W Windows XP program można zainstalować i wykonywać nim wiele funkcji, jednak niektóre z nich nie działają poprawnie - nie można np. wpisać tekstu (tytuł utworu, oznaczenia dynamiczne itd.). Wersja 2.1. przystosowana jest do systemów operacyjnych Windows 95/98/Me/2000/XP/NT4.
Szczegółowy sposób postępowania przy instalacji podany poniżej dotyczy wersji 1.1. Przy instalacji wersji 2.1. postępuj podobnie.
Po włożeniu dysku CD do napędu program instaluje się przez Ustawienia/Panel sterowania/Dodaj lub usuń programy. Jeżeli zdarzy się, że taka próba skończy się niepowodzeniem, należy:

prawym przyciskiem myszy kliknąć na Mój komputer
lewym przyciskiem myszy kliknąć Otwórz; dalej postępować w podobny sposób;
CD SIBELIUS/Otwórz
folder sibelius/Otwórz
SETUPSIB/Otwórz
Next
Next
Next
Sibelius/Otwórz

Po tej czynności program jest zainstalowany. Kiedy pojawi się okno Equipment- kliknij OK., a następnie zamknij Tip of the day przyciskiem Close.

Spis treści

Wpisywanie tekstu nutowego z klawiatury komputera

Tekst nutowy w programie SIBELIUS można wpisywać na trzy sposoby:

z klawiatury komputera,
wgrywając plik MIDI zapisany uprzednio na nośniku danych przez zewnętrzne urządzenie wysyłające komunikaty MIDI, np. syntezator lub keyboard,
w czasie rzeczywistym, używając do tego klawiatury zewnętrznego urządzenia wysyłającego komunikaty MIDI.

Zajmiemy się tutaj wpisywaniem pierwszym sposobem, tj. z klawiatury komputera.
Z górnego paska wybierz New - nową partyturę. Pojawia się okno Manuscript paper. Do wyboru są czyste kartki papieru (formatu A3 i A4), na których możesz dowolnie zestawiać instrumenty w różne grupy oraz gotowe szablony partytur na typowe składy instrumentów (a także chór itd.). Jeżeli jesteś zdecydowany na gotowy szablon, wybierz go klikając myszką, a następnie potwierdzając OK. Gotowy szablon pojawi się po kliknięciu lewą myszką na jasne pole na ekranie. Możesz także wybrać czystą kartkę (np. A4) i potwierdzić OK., aby utworzyć szablon dla dowolnie wybranego zestawu instrumentów (lub nawet jednego instrumentu). W oknie Instruments są dwa podokienka: Section i Available. W pierwszym zaznacz grupę instrumentów, np. Strings, a w drugim konkretny instrument np. Violin. Kliknij Add. Teraz w Section wybierz np. Keyboards, a w Available - Piano. Kliknij na Add. Jeżeli chcesz, aby w partyturze partia skrzypiec była zapisana nad partią fortepianu, odkliknij Add in normal order. Na zakończenie potwierdź Create i kliknij w jasny obszar na ekranie. Pojawia się pusta partytura.
W górnym pasku kliknij na View, zaznacz Toolbar, Tool names, Keypad i Navigator. Navigator pojawia się w lewym dolnym rogu ekranu - służy on do przesuwania partytury. Czynność tę możesz także wykonać "łapką", która pojawia się, gdy klikniesz na nie zapisany fragment partytury (przy wyłączonych klawiszach Keypadu).
Wspomniany wyżej Keypad znajduje się w prawym dolnym rogu ekranu i odpowiada klawiaturze numerycznej komputera. Z niej wprowadza się wartości nut, znaki artykulacyjne itd.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że tylko niewiele czynności wymaga użycia myszki - większość z nich można wykonać z klawiatury, do czego należy zachęcać, gdyż daje to dużą oszczędność czasu.
Aby zacząć wprowadzać nuty kliknij na pauzę - zmieni ona kolor z czarnego na niebieski. W programie SIBELIUS elementy zaznaczone niebieskim kolorem podlegają edycji.
Następnie...

wybierz wartość nuty na Keypadzie
jeżeli chcesz, wybierz także inne oznaczenia przyporządkowane tej nucie, np. kropkę przedłużającą wartość nuty o połowę, łuk, bemol, staccato itp.
wprowadź nutę przez wybór jednej z liter A-G lub R, która kopiuje poprzednią nutę
aby zbudować akord kliknij na pięciolinię nad lub pod nutą, która przed chwilą wprowadziłeś lub wybierz klawisz N, aby dodać nutę w odległości tercji - na właściwe miejsce wprowadź ją kursorem ↑ lub ↓
aby wprowadzić pauzę wybierz klawisz pauzy na Keypadzie i kliknij w miejsce, gdzie dana pauza ma się znajdować lub po prostu naciśnij klawisz spacji na klawiaturze komputera
kontynuuj powyższe czynności celem wprowadzenia następnych nut.

Edycja wysokości dźwięku

kliknij na nutę a następnie przesuń myszką w odpowiednie miejsce; lub
zaznacz nutę (kliknięciem myszki lub poprzez klawisze kursora) a następnie:
przesuń nutę w górę lub w dół klawiszami ↑ lub ↓;
Ctrl+↑⁄↓ przesuwa o oktawę.

Jeżeli w utworze powtarza się pewien fragment o jednakowym przebiegu rytmicznym, ale różnych przebiegach melodycznych, wtedy edytowanie wysokości dźwięku jest szczególnie przydatne. Zamiast wpisywać kolejno powtarzające się fragmenty, należy wpisać tylko pierwszy z nich, skopiować go, następnie wkleić w odpowiednie miejsca i zmienić wysokości poszczególnych dźwięków w sposób opisany powyżej.

Wprowadzanie znaków przykluczowych

Wciśnij klawisz K. Pojawi się okno Key signature. Wybierz z niego tonację utworu. Zatwierdź OK. Kliknij na miejsce w partyturze, gdzie oznaczenie to ma się pojawić.

Wprowadzanie oznaczenia metrum

Wciśnij klawisz T. Pojawi się okno Time signature. Wybierz odpowiednie metrum. Jeżeli wśród podanych oznaczeń metrum nie ma takiego, jakie jest ci potrzebne, możesz w tym oknie sam je utworzyć. Zatwierdź Create.
Wpisywanie oznaczenia metrum

Dodawanie nowych taktów

Po otwarciu partytury pojawia się 5 taktów (o ile wybrałeś wcześniej pustą kartkę formatu A4, a nie gotowy szablon). Podczas pisania nut kolejne takty automatycznie będą dodawały się same, kiedy wyczerpie się wolne miejsce w ostatnim takcie. Można również dodać takt na końcu partytury poprzez wciśnięcie Ctrl+B. Jeżeli chcesz wstawić jeden lub więcej taktów w środku utworu lub dodać z góry zaplanowaną ilość taktów, z menu Create wybierz Bar, następnie Other. W okienku Create bars, które się pojawi wpisz ile taktów chciałbyś dodać. Z menu Bar length wybierz Same as time signature jeżeli długość taktów ma być zgodna z metrum lub Irregular, jeśli chcesz wstawić takt krótszy, niż pozostałe takty (w ten sposób można utworzyć przedtakt). Po rozwinięciu paska wybierz wartość nuty, która ma wypełnić krótszy takt. Kliknij OK.,następnie kliknij na takt, przed którym chcesz wstawić nowe takty.

Zaznaczanie obiektów

Aby zaznaczyć nutę, takt lub inny obiekt, kliknij na niego. Aby zaznaczyć więcej obiektów kliknij na pierwszy z nich, następnie wciśnij Shift i trzymając go klikaj na następne obiekty.

Usuwanie taktów lub ich zawartości

Aby usunąć zawartość taktu, należy go zaznaczyć, a następnie wcisnąć Delete. Aby usunąć jeden lub kilka taktów wraz z ich zawartością, należy wcisnąć Ctrl i kliknąć (lub Shift i kliknąć) - pojawi się wtedy podwójna niebieska ramka wokół zaznaczonych taktów - a następnie wcisnąć Delete.

Skróty klawiaturowe

Wiele czynności można wykonać szybciej, stosując skróty klawiaturowe.

kopiowanie: zaznacz obiekt, który ma być skopiowany, następnie wciśnij Ctrl+C.
wklejenie: wciśnij Ctrl+V, następnie kliknij tam, gdzie obiekt ma być wklejony.

Kopiowanie i wklejenie można wykonać szybciej w następujący sposób: zaznaczyć obiekt, następnie przytrzymując klawisz Alt kliknąć tam, gdzie ma być on wstawiony.

cofnięcie ostatnio wykonanej czynności: Ctrl+Z
przywrócenie cofniętej uprzednio czynności: Ctrl+Y
zaznaczenie całej partytury: Ctrl+A
wprowadzenie oznaczeń crescendo lub diminuendo: zaznacz nutę i naciśnij klawisz H (dla crescendo) lub Shift+H (dla diminuendo), następnie rozciągnij używając spacji (lub kursorów ← → ↑ ↓).

Z wieloma innymi skrótami klawiaturowymi można zapoznać się wybierając z paska Help a następnie Keyboard shortcuts.

Dodawanie różnych elementów partytury

Różne rodzaje kresek taktowych dodasz do partytury klikając na Barline w menu Create i wybierając: Double dla podwójnej kreski taktowej, Start i End Repeat dla znaków repetycji, Final dla podwójnej kreski kończącej utwór, a następnie klikając na odpowiednie miejsce w utworze. Podobnie postępuj z kluczami (Clef) i przednutkami (Grace note). Nie zapomnij o kliknięciu na miejsce w partyturze po wybraniu potrzebnego obiektu.
Jak wpisać przednutki w Sibeliusie 2
Z menu Create można wybrać też Line, czyli linię. Tych linii jest wiele - jedną z nich jest np. łuk legato. Aby narysować taki łuk, powinieneś:

Wybrać rodzaj łuku ( Create/Line)
Kliknąć na nutę, od której łuk ma się rozpocząć
Cały czas trzymając lewy przycisk myszy przeciągnąć łuk do ostatniej nuty pod łukiem
Trzymając nadal lewy przycisk możesz ustawić bardzo dokładnie miejsce zakończenia łuku wykorzystując kursory.

Triole i inne grupy nieregularne. Wpisz najpierw nutę, która ma być pierwszą nutą trioli, kwintoli czy innej grupy nieregularnej. Z menu Create wybierz Tuplet. Pojawi się okno, w którym określ z ilu nut składa się grupa. Potwierdź, a następnie kliknij na napisaną wcześniej nutę. Pojawi się oznaczenie grupy nieregularnej a także pauzy, na miejsce których wpisz brakujące nuty.

Zapis utworu wielogłosowego

Na okienku w prawym dolnym rogu ekranu (jest to tzw. Keypad) zauważyć można (w wersji SIBELIUSA 1.1) cztery ponumerowane przyciski, z których ten z cyfrą 1 ma kolor niebieski (oznacza to, że jest on aktywny). Przyciskając kolejne klawisze zauważysz, że 2 ma kolor zielony, 3 pomarańczowy, a 4 fioletowy. Klawisze te są pomocne przy zapisie utworu wielogłosowego. Chcąc wpisać na jednej pięciolinii np. sopran i alt wybierając 1 wpisujesz sopran, a wybierając 2 - alt. Podobnie 3 służy do zapisu tenoru, a 4 - basu.
W wersji 2.1. aby wpisać utwór wielogłosowy wyszukaj nad klawiaturą w prawym dolnym rogu ekranu przycisk Edit Note, kliknij go, a następnie wybierz General, rozwiń pasek Voice i zaznacz odpowiedni numer głosu ( 1 - sopran, 2 - alt, 3 - tenor i 4 - bas).

Inne funkcje Keypadu

Aby mieć szybki dostęp do większej ilości elementów zapisu nutowego (oznaczeń artykulacyjnych, znaków chromatycznych itd.) wciśnij na Keypadzie któryś z klawiszy w szóstym rzędzie, licząc od dołu.

Wpisywanie i edycja tekstu

Program SIBELIUS umożliwia dodawanie różnego rodzaju tekstów do partytury (tytuł utworu, nazwisko kompozytora, wszelkie oznaczenia wykonawcze, tekst piosenki itd.). Wybierz Create, Text a następnie rodzaj tekstu jaki chcesz wstawić. Kliknij na partyturę - pojawi się kursor. Możesz wybrać krój i wielkość czcionki z górnego paska. Wpisz tekst, a następnie odkliknij. Aby wpisać np. palcowanie wybierz Text/Other staff text/Fingering. Kliknij na wybrane miejsce partytury i wpisz cyfrę. Aby przejść do następnej nuty wciśnij spację. Celem wpisania tekstu w dowolnym miejscu partytury wybierz Text/Other staff text/Small text i dalej postępuj podobnie.
Tekst możesz przesuwać do góry i do dołu przy użyciu kursorów - wcześniej zaznacz go kliknięciem (zmieni wtedy kolor na niebieski). Przytrzymując klawisz Ctrl i klikając kolejno w różne fragmenty tekstu zaznaczysz od razu większą jego całość - cały ten blok tekstu możesz następnie przesunąć. Aby przesuwać tekst w szybszym tempie (większymi skokami) należy użyć równocześnie klawisza Ctrl i kursorów.

Ustawienia strony

Z menu Layout wybierz Page setup. Określ format papieru (np. A4) oraz jego orientację - jeśli zaznaczysz Landscape wtedy będzie ona pozioma, jeśli nie, to pionowa. Możesz określić wielkość marginesów. Bardzo przydatne jest pole pokrętła Staff size - przy jego pomocy możesz zwiększyć lub zmniejszyć pięciolinie wraz z nutami. Obok jest okno z podglądem. Całość zatwierdzasz OK.
W wersji 2.1. wybierz Layout/Document setup.

Formatowanie partytury

Ilość taktów na jednym systemie oraz systemów na stronie określasz wybierając Plug-ins/Format score. Wszystko zatwierdź OK. Czynności tych można dokonać na każdym etapie tworzenia partytury.
W wersji 2.1. wybierz File/Plug-ins/Notation/Make Layout Uniform.

Transponowanie partytury

Szczegółowy opis, jak przetransponować partyturę w Sibeliusie 2 znajdziesz tutaj.

Spis treści

Wprowadzanie tekstu nutowego z zewnętrznego urządzenia MIDI bez łączenia go z komputerem

Zewnętrznym urządzeniem MIDI może być syntezator lub keyboard, który pracuje w tym standardzie. Utwór, którego partyturę chcesz wydrukować nagraj przy użyciu syntezatora na dyskietkę. Otwórz program SIBELIUS na komputerze. Wybierz File/Open/Stacja dyskietek/Otwórz. Z okna Open MIDI file wybierz rodzaj papieru. Możesz także odznaczyć, co oprócz tekstu nutowego ma ukazać się w partyturze (np. oznaczenie metronomu). Zatwierdź OK. Program może zasygnalizować, że nie rozpoznaje niektórych instrumentów i spyta czy chcesz kontynuować. Wciśnij OK. Na monitorze pojawi się partytura. Możesz ją wydrukować, możesz zapisać jako plik w SIBELIUSIE. Czasami konieczna będzie korekta partytury - postępuj wtedy jak przy wpisywaniu tekstu nutowego z klawiatury komputera.

Spis treści

Podłączenie zewnętrznego urządzenia MIDI do komputera

Podłączenie zewnętrznego urządzenia MIDI (takiego jak syntezator lub keyboard) można zrealizować na dwa sposoby:

wykorzystując standardowe gniazda MIDI
wykorzystując złącze TO HOST

Połączenie za pośrednictwem standardowych gniazd MIDI

Jeżeli interfejs MIDI zainstalowany jest wewnątrz komputera połącz gniazdo MIDI OUT komputera z gniazdem MIDI IN instrumentu, natomiast gniazdo MIDI IN komputera z gniazdem MIDI OUT instrumentu. Do połączenia wykorzystaj standardowe przewody MIDI.

Połączenie za pośrednictwem złącza TO HOST

Połącz port szeregowy komputera z gniazdem TO HOST instrumentu za pomocą przewodu 8-pin MINI DIN-D-SUB 9-pin. Jeżeli port szeregowy komputera wyposażony jest w gniazdo 25-stykowe, użyj tego samego przewodu z adapterem 9-pin - 25-pin.
Powyższa instrukcja dotyczy łączenia instrumentów MIDI z komputerami IBM PC.

Spis treści

Wprowadzanie tekstu nutowego z zewnętrznego urządzenia MIDI połączonego z komputerem

Tekst nutowy można wprowadzić za pośrednictwem zewnętrznego urządzenia MIDI na dwa sposoby:

step-time input ("krok po kroku")
flexi-time input (w czasie rzeczywistym).

Wprowadzanie tekstu nutowego metodą "step-time input"

Otwórz nową partyturę (tak samo, jak przy wpisywaniu nut z klawiatury komputera).
Zaznacz pauzę lub nutę, od której ma rozpocząć się zapisywanie.
Wybierz wartość nuty na Keypadzie.
Graj melodię, która ma być zapisana. Upewnij się, że kursor na monitorze (strzałka) jest niebieska, zanim zaczniesz wprowadzać nuty.
Jeżeli następna nuta ma inną wartość (lub np. artykulację) niż poprzednia, zmień ustawienie na Keypadzie zanim zagrasz dźwięk.
Aby wprowadzić pauzę, naciśnij spację.
Klawisz Enter (na głównej klawiaturze, nie na Keypadzie) zamienia nuty na enharmonicznie równe sobie (np. fis na ges).

Wprowadzanie tekstu nutowego metodą "flexi-time input"

Metoda ta pozwala na wprowadzanie tekstu nutowego w czasie rzeczywistym.

Otwórz nową partyturę.
Kliknij na pusty takt - pojawi się niebieska ramka wokół niego.
Kliknij na czerwony przycisk Flexi na pasku narzędziowym.
Graj melodię na instrumencie.
Kliknij powtórnie na przycisk Flexi aby zakończyć wprowadzanie nut.

Podobnie jak przy wprowadzaniu nut z nagranego wcześniej na instrumencie pliku .mid może zajść konieczność dokonania poprawek w partyturze. Wykonuje się to w taki sam sposób jak przy wprowadzaniu zapisu nutowego z klawiatury komputera.

Spis treści

Umieszczanie zapisu nutowego w dokumencie tekstowym Word

W każdej chwili możesz przenieść swoją partyturę lub jej fragment do dokumentu tekstowego Word. W tym celu:

Otwórz w SIBELIUSIE plik zawierający partyturę przeznaczoną do przeniesienia.
Kliknij File/Save as...
Rozwiń pasek Zapisz jako typ i wybierz Bitmap file (BMP) . Kliknij Zapisz.
Pojawi się okno Bitmap export options. W Page number wybierz numer strony przeznaczonej do przeniesienia. Potwierdź OK.
Zamknij okno SIBELIUSA.
Otwórz Worda.
Kliknij miejsce w dokumencie, w które ma być przeniesiona partytura.
Kliknij Wstaw/Rysunek/Z pliku/Moje dokumenty/Nazwa folderu/Otwórz/Nazwa pliku .bmp/Wstaw.

Jeżeli wielkość umieszczonej w dokumencie partytury jest nieodpowiednia, możesz ją zmodyfikować w SIBELIUSIE z menu Layout/Page setup (p. Ustawienia strony w niniejszej Instrukcji).
Przenoszenie zapisu nutowego do Worda z Sibeliusa 2

Spis treści